Dit is de toekomst van de bouw: losmaakbaarheid en optimalisering van circulaire materialen.
Uit een rapport van de VN in 2021 blijkt dat de gehele bouwsector verantwoordelijk is voor 37% van de wereldwijde CO2 uitstoot (inclusief het energie en gas gebruik wanneer de woning wordt gebruikt). Wanneer deze sector grote stappen onderneemt in het verduurzamen, zal dit ook een grote impact kunnen maken. Maar hoe verduurzaam je een sector waarin veel grondstoffen verbruikt worden en gebouwen een steeds kortere levensduur krijgen door veranderende behoeften? Lianne Quax, circulair researcher bij Van Wijnen, ziet veel potentieel in de losmaakbaarheid en optimalisatie van circulaire materialen. Met de voorbeelden vanuit haar werk, gaan we deze blog in op de voordelen van deze ontwikkelingen.
Lianne Quax op de bouwplaats- Fotograaf: Hans van der Woerd
Voordeel 1: Inspelen op veranderende behoeften
Woningbouwverenigingen zetten in op een gebruikstermijn van minimaal 30 jaar om de investering van een nieuwbouwwoning eruit te kunnen halen. Hierdoor zie je krimpgebieden ontstaan. Er worden geen nieuwe woningen meer gebouwd in kleine dorpen, waardoor de leegloop versterkt wordt. Daar komt de rol van losmaakbaarheid om de hoek kijken, zo beweert Lianne: “als een woning verplaatsbaar is, kun je de woning in zo’n krimpgebied wél met een goed gevoel neerzetten. Je kunt deze dan na 10 jaar bijvoorbeeld verplaatsen.”
Wensen van mensen veranderen ook door onvoorziene omstandigheden. Tijdens de pandemie zijn bijvoorbeeld steeds meer mensen gaan nadenken over het buiten de stad wonen. Het werd gemakkelijker gemaakt om verder van je werk af te wonen. Dan is het natuurlijk heel handig wanneer je als woningbouwvereniging daar met losmaakbaarheid op in kan spelen. Van Wijnen produceert vanuit haar Fijn Wonen fabriek woningen die tijdelijk ergens neergezet kunnen worden, en weer weggehaald wanneer dit nodig is. Bij losmaakbare woningen gaat er wel extra aandacht naar de verbindingen tussen materialen, producten en componenten. Doordat de woning steeds in en uit elkaar wordt gehaald, moet er goed gekeken worden of alles nog even goed functioneert. De losmaakbaarheid verandert verder niets aan het uiterlijk van de woning: aan de buitenkant kun je namelijk niet zien dat woning in elkaar geklikt is. Bijkomend voordeel van losmaakbaarheid op een kleiner niveau, dat van de materialen zelf, is dat deze als monostromen kunnen worden gedemonteerd. Hierdoor blijven de materialen op een hoogwaardiger niveau ‘in the loop’. Dat sluit aan bij de afvalvrij-doelstelling van Van Wijnen (lees meer daarover in de vorige blog).
Losmaakbare woningen in Groningen- Van Wijnen
Voordeel 2: Tijdelijke projecten zonder te veel afval
Zoals de losmaakbare woningen al laten zien, zorgt tijdelijkheid en losmaakbaarheid voor veel minder afval in vergelijking met nieuwbouw. Met name omdat het de mogelijkheid biedt materialen steeds weer opnieuw te gebruiken. Een mooi voorbeeld hiervan is een tijdelijk circulair paviljoen Circuloco dat onderdeel is van de Floriade Expo in Almere. Bij de opbouw van het paviljoen vraagt Van Wijnen aan producenten om mee te denken over circulaire werkwijzen. Verrassend is dat producenten zelf aanbieden om producten in bruikleen te geven. Bij de afbouw van het paviljoen worden deze dan weer teruggeleverd, zodat de producent het weer voor andere projecten kan inzetten. Daarnaast wordt er binnen eigen projecten gekeken wat er nog beschikbaar is of vrijkomt aan materialen, zo is er gekeken of er uit bestaande verbouwlocaties buitenkozijnen gebruikt kunnen worden. Bij de opbouw wordt er rekening mee gehouden dat de materialen ook weer makkelijk los van elkaar kunnen. Ten slotte leent dit losmaakbare project zich ook voor het testen van nieuwe circulaire materialen. Bij een langdurig project is dat misschien minder praktisch als een product niet aan de wensen blijkt te voldoen. Bij korte projecten kan echter meteen een stukje onderzoek worden meegenomen.
Het circulaire paviljoen: Circuloco
Voordeel 3: Het maakt het cirkeltje rond
Bij het project voor het circulaire paviljoen worden veel materialen in de cirkel gehouden door het bijvoorbeeld uit te lenen en weer terug te geven. Het hergebruiken van materialen is echter niet alleen voorbehouden aan tijdelijke projecten, maar zou bij alle gebouwen mogelijk moeten zijn. Om dit zeker te stellen werkt Van Wijnen met materiaalpaspoorten van Madaster. Vanuit dit digitale bouwmodel is inzichtelijk welke materialen, met welke eigenschappen (bijv. maatvoering, isolatiewaarde) waar in het gebouw zijn verwerkt. Vanuit deze informatiebron kan al ruim voordat een gebouw op de schop gaat, nagedacht worden over een nieuwe bestemming van uitkomende materialen. “Juist die extra tijd die je hiermee koopt, is broodnodig om de herbestemmingsmogelijkheden te verkennen, de materialen in te tekenen in nieuwe ontwerpen en de logistiek eromheen op te tuigen.” Aldus Lianne.
Naast het hergebruiken van wat er al is, wordt er ook veel geëxperimenteerd op de markt met nieuwe duurzame materialen. Zo krijgt Van Wijnen veel van haar materialen in beeld via Cirkelstad. Afgelopen jaar was er een digitaal marktdialoog waarin aanbieders van materialen een soort auditie deden en binnen 2 minuten eigen materiaal presenteerden. Daarna kregen opdrachtgevers de kans om vragen te stellen en eventueel contactgegevens uit te wisselen. Op deze manier werden er nieuwe samenwerkingen aangegaan. De soort materialen verschillen: de ene keer is het een nieuw duurzaam materiaal, de andere keer een materiaal waarin gerecycled materiaal is bijgemengd of een materiaal waarin het terugleveren en losmaakbaarheid mogelijk is (of een combinatie van deze drie).
Marktbehoefte en ons klimaat
Natuurlijk zijn er veel meer voorbeelden te noemen waarop de bouw kan verduurzamen. Zie bijvoorbeeld ook deze blog van Rijkswaterstaat. Aangezien de markt door nieuwe behoeften telkens verandert en tegelijkertijd deze aarde en haar grondstoffen uitgeput raken, bieden losmaakbaarheid en circulaire materialen een nieuw perspectief. Zowel de behoefte van de markt en de behoefte van de aarde lijken hierin elkaar te kunnen ontmoeten. Wil je meer weten over hoe Lianne als circulair researcher te werk gaat binnen Van Wijnen? Lees dan onze vorige blog.
Gabrielle Bruggeling is een cultureel antropoloog en de oprichter van Anthroconsult. Door middel van antropologische onderzoeksmethoden draagt zij bij aan sociale impact rondom thema's zoals duurzaamheid en diversiteit. In samenwerking met Big Topics wil ze organisaties inspireren om circulair werken invulling te geven op de werkvloer. Hiervoor interviewt zij professionals die de praktijk van circulair werken laten zien.